Sürdürülebilirlik ve çevresel etkilerin yanı sıra, hammadde fiyatlarındaki artış gibi konularla birlikte tekstil sektöründe geri dönüşüm ve tekstil atıklarının tekrar üretim sürecine sokulması gittikçe önem kazanıyor. Tekstil ve hazırgiyim alanında hızlı bir büyüme sergileyen Türkiye, üretimine paralel olarak bu süreçlerde oluşan atıklar konusunda da büyüyen bir tablo çiziyor.
Parça kumaş, ilmar (iplik atıkları), şilte (pamuk balyalarında kullanılan kaneviçe), elyaf atığı, pamuk tozu, üstübü ve kadife tozu gibi tekstil atıkları yeniden üretim sürecine girebilme özelliğine sahip bulunuyor. Bu atıklar, tekstil imalatı atıkları, suni ip fabrikalarından çıkan atıklar ve tüketicilerin tekstil atıkları olarak 3 ana grupta nitelendiriliyor. Günümüzde, Türkiye’deki tekstil artıklarının yüzde 60’dan fazlası geri dönüşüm sürecine giriyor. Bu da her yıl yaklaşık 2 milyon dönüm arazide pamuk üretilmesine eşdeğer bir katma değer yaratıyor.
Uşak, Türkiye’de tekstil atıklarının toplanma ve işlenme merkezi olarak Türkiye’de birinci, dünya çapında ise 6. Sırada bulunuyor. 2004 yılında uygulanmaya başlayan 5048 sayılı yatırımların ve istihdamın teşviği kanunu içinde öne çıkan Uşak’ta, bu yasa ile birçok yeni elyaf geri kazanım işletmesi faaliyete geçti. 50’den fazla bu alanda uzmanlaşmış firma ve 3 bin kişilik istihdamı ile Uşak, günlük 120 ton pet şişe ve bin tona yakın tekstil elyafını dönüştürüyor. 400 yıllık tekstil geçmişine sahip olan Uşak, kurulu geri dönüşüm tesisleriyle birlikte, tekstil atıklarından yılda 365 bin ton civarında pamuk elde ediyor. Tekstil ve yan sektörler Uşak’ta 20 bin civarında kişiye istihdam yaratıyor. Kent’teki toplam istihdamın yüzde 40’ına karşılık gelen bu rakam tekstilin ve geri dönüşümün hem şehir için hem de ülke ekonomisi için önemini bir kez daha gösteriyor.
Sektör Standartlarını Arıyor
Temel olarak atıkları Uşak ve Ege bölgesi başta olmak üzere yurtiçi ve yurtdışından temin eden sektör, ekonomide yarattığı katma değerin yanı sıra, tekstilin çevresel izlerini de ortadan kaldırarak, çevre kirliliğinin önlenmesinde olumlu katkı yaratıyor. Sektör, geri dönüşümlü telefleri önce renklerine göre ayırıyor, böylece farklı renklerde elyaflar elde edilebiliyor. Boyama maliyeti ve kimyasal madde kullanımı olmadan boyalı pamuk bu süreçte elde edilebiliyor. Sektörde lisanssız telef toplayıcılarının olması, bu sektördeki denetim taleplerinin artmasına neden oluyor.
Sektörde kayıtdışı ile mücadelede en önemli noktayı kalite belgeleri ve standartlar oluşturuyor. Gerek devlet tarafından verilen yetki belgeleri, gerekse bağımsız küresel standart firmalarının belirlediği standartlar bu süreçte etkili oluyor. Peterson Control Union Group’un ‘Küresel Geri Dönüşüm Standardı-’ bu belgeler arasında yer alıyor. Bu standart, tekstil sektöründe ve ötesinde belirli bir üründeki geri dönüştürülmüş parça veya diğer girdi makitarını doğrulamak amacıyla geliştirildi. Perakendeciler ve tüketiciler için, belirli ürünlerin hangi bölümlerinin geri dönüştürülmüş malzeme kullanılarak yapıldığını ve bu malzemelerin tedarik zincirinin tamamında nasıl işlendiğini bilmesinin önemli olduğu fikrinden yola çıkıyor.
Yılda 365 bin Ton ‘Tarlasız Pamuk’ Üretiyoruz
Tekstil atıklarından günlük ortalama bin ton ‘tarlasız pamuk’ ürettiklerini dile getiren Uşak Tekstil İşverenler Sendikası Yönetim Kurulu Başkanı Arif Öztan, bunun yılda 365 bin tona tekabül ettiğini vurguladı. Öztan; “Türkiye’nin ve dünyanın her yerinden günlük bin ton yani 70 kamyonluk tekstil telefi geliyor. Sanayi atıklarından elde ettiğimiz bu miktarın tarlada yetiştirilmesi için 1 milyon 500 bin dönüm arazi gerekiyor. Önemli miktardaki bu atıkları ekonomiye geri kazandırıyoruz. Bu işlemleri yaparken temel girdi maliyetimiz enerjidir. Bu konuda bizlere teşvik sağlanırsa gücümüz artır Dünyadaki tekstil rakiplerimiz Çin ve Hindistan ile bu dalda da rekabet ediyoruz.” dedi.
Uşak’ın geleneksel bir tekstil kenti olduğunu hatırlatan Öztan, yan sektörlerle birlikte 20 bin kişinin tekstil işinde istihdam edildiğini vurguladı. Uşak’ta ilk tekstil envanterinin 1913 yılında yapıldığını ve o dönem Türkiye’deki toplam 13 tekstil fabrikasından 3’ünün Uşak’ta yer aldığını dile getirdi. Tekstil sektörünün şehir için en önemli sektör olduğunu kaydeden Öztan, çalışmalarıyla ilgili şu bilgileri verdi; “Uşak olarak, günlük 120 ton pet şişeyi kırıp temizleyip elyafa dönüştürüyoruz. Bunun yanı sıra, 700-900 ton civarında tekstil artığını şifonozlarda, karnetlerde açıp elyafa dönüştürüyoruz. Yün teleflerini değerlendirerek günde 25 ton, yılda 7 bin ton 500 ton koyunsuz yün üretiyoruz. Bu elyafların bir kısmı takılırken, günlük 500 tonu da iplik haline getiriliyor. Geri dönüşümden elde edilen bu ipliklerin 200 tonu başta battaniye olmak üzere, çorap, triko ve kumaş imalatı için işletmelere veriyoruz.”
Uşak’ta tekstil artıklarının ve geri dönüşümün önemini ve bekledikleri teşvikleri hükümet yetkilileri ile görüştüklerini açıklayan Öztan, Uşak’ın geri dönüşümle ülke ekonomisine 450 milyon Dolar katma değer yarattığını söyledi. Pamuk ve yün telefi, pet şişe gibi çöplerin ülke ekonomine kazandırılmasının aynı zamanda olumlu çevresel etkileri olduğunu da hatırlatan Öztan, kendilerine sağlanacak olan teşviğin sanayide olumlu yansımalar yaratacağını savundu. Kayıt dışılıkla da mücadele edilmesi gerektiğini dile getiren Öztan, enerji konusunda yüzde 50 teşvik beklediklerinin altını çizdi. Öztan sözlerini şöyle bitirdi; “Yıllık geri kazanımla 365 bin ton pamuk üretiyoruz. Bunu üretirken 300 milyon liralık elektrik faturalarının yüzde 50’sinin teşvik kapsamına alınmasını istiyoruz. Bu gerçekleşirse, ülke ekonomisine katkımız 2 milyar lira olacaktır.”
Sektör Firmaları Büyümeyi Hedefliyor
1981 yılından bu yana pamuk kırpıntı açma ve geri dönüşüm pamuk elyaf sektöründe en önemli tedarikçiler arasında yer alan Halil Çoban Tekstil, Uşak’ın en önemli sektörel firmaları arasında yer alıyor. Firmanın Laroche markalı 8 adet ve Dell’Orco Villani markalı 1 adet olmak üzere 9 açma makinası bulunuyor. Rejenere elyaf üretimi gerçekleştiren firma, ayrıca bir iplik firmasına sahip bulunuyor.
Uşak’ın önemli bir başka tekstil atıklarının geri dönüşümü ile elyaf üretimi firması Muzaffer Mert Tekstil ise yıllık kapasitesini 36 bin tona çıkarmayı hedefliyor. Yeni anlaşmalar ve yatırımlarla yüzde 50 olan ihracat oranını yüzde 20 daha arttırmaya hazırlanan firma, 30 bin metrekareye yakın bir alanda faaliyet gösteriyor.
1998 yılında Tekirdağ Çerkezköy’de kurulan Önal Elyaf, 2010 yılında Uşak Organize Sanayi Bölgesi’nde 12 bin metrekarelik kapalı alana sahip fabrikasını açtı. Burada aylık 750 ton elyaf üretim kapasitesine sahip olan firma, geri dönüşümlü elyaf (rejenere elyaf) üretiminde sektörde güçlü bir konumda bulunuyor. 81 renk elyaf üretimi gerçekleştiren firma, ürünlerinin tümünü open-end çalışan firmalar veriyor. Önel Elyaf, Orman ve Çevre Bakanlığı’nın verdiği ‘Tehlikesiz ve Inert Atıkların Geri Kazanımı’ belgesini alan ilk firma aynı zamanda.
Polyester elyaf üretimi için 2003 yılında Türkiye-Çin ortaklığı şeklinde Fuxing & Usaş Geri Kazanım Sanayi adıyla kurulan Usaş Fiber Geri Kazanım Sanayi, 2005 yılında sermaye yapısını tümüyle yüzde 100 Türk’e dönüştürdü. Atık pet şişelerin geri kazandırılması yöntemi ile üretim yapan firma, Uşak Deri Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyetlerini sürdürüyor. Firma her yıl yaklaşık 20 bin ton hurdayı ekonomiye kazandırıyor. Çevre Bakanlığı ‘Geri Dönüşüm Lisansı’na sahip olan Usaş Filtre, Ayırma & Toplama Lisansı için de ISO 14000- ISO 18001 çalışmalarını sürdürüyor.
1995 yılında kurulan Ranteks Tekstil, ağırlıklı olarak pamuklu tekstil teleflerinden rejenere elyaf üretimi gerçekleştiriyor. Üretilen hammaddenin bir kısmı firma bünyesinde ipliğe dönüştürülürken, diğer bölümü yurtdışı ağırlıklı olarak satılıyor.
Ünlü hazırgiyim markası Sarar’ın ev tekstil segmenti için kurduğu Sarar Battaniye Tekstil firması ise, konfeksiyonlardan çıkan telefleri kullanarak üretimini gerçekleştiriyor.
