24 özel sektör kuruluşu, 5 Üniversite, TÜBİTAK MAM ve 4 Teknoloji Transfer Ofisi tek bir amaç için 15 Eylül 2023 Cuma günü Entertech İstanbul Teknokent’te bir araya geldi. Toplantının amacı, keneviri odağına alan ve sürdürülebilir hammadde olarak kullanabilecek bilgiye, teknolojiye ve alt yapıya sahip olmak amacıyla değer tedarik zinciri ve proje geliştirmek, yatırım yapacak ortamı yaratmak olarak tanımlanmıştır.
Türkiye gerek iklim gerekse de toprak özellikleri nedeniyle kenevir ekimine uygun bir özelliğe sahiptir. Günümüz şartlarında 19 ilimizde kenevir ekim izni bulunmaktadır. Yeni illerin ilanı için de çalışmalar devam etmektedir.
Sektör raporlarına göre tüm Dünya’da kenevir tohumu ekili alan 2022 yılında 28000 hektarı geçmiş durumdadır. Ancak Türkiye’de bugüne kadar kenevirin düzenli olarak yetiştirilip, ürüne çevrilmesi konusunda kayda değer bir başarıya imza atılamamıştır. Kenevir anahtar kelimesinin 2019 yılından sonra milli politika söylemleri içerisine girmesi, sürecin biraz daha pozitif ilerlemesi konusunda katalizör görevi görmüştür. Buna bağlı ekim alanlar ve ürünleşme çabaları artmıştır. Ancak bu rüzgâr fazla sürmemiş ve tekil bazı girişimler haricinde bütüncül yatırımlar ortaya çıkmamıştır. Paris iklim anlaşmasının imzalanması, Türkiye’nin bu anlaşmaya imza atıp yürürlüğe sokması ve Avrupa Yeşil Mutabakatı baskısının daha fazla hissedilmesi, sürdürülebilirlik temasını ve buna bağlı unsurları ön plana çıkarmıştır. Sürdürülebilir hammaddeler bu bağlamda hızla ön plana çıkmıştır. Buna bağlı kenevir tekrar popüler bir hammadde haline gelmeye ve farklı sektörler için konuşulmaya başlanmıştır.
Kamuoyunda kenevir her ne kadar bir tekstil hammaddesi olarak bilinse de birçok sektörde katma değerli ve sürdürülebilir ürün geliştirilmesi için kullanılabilmektedir. Bu bağlamda;
1.Polimer: Gıda olabilecek ürünlerden biyo polimer üretimi gün geçtikçe zorlaşmaktadır. Gıdaya erişimin ve kıtlığın arttığı bu dönemde özellikle mısır gibi kaynaklardan polimer üretimi sürdürülebilir görünmemekte ve alternatif kaynaklar aranmaktadır. Tarımı oldukça sürdürülebilir olan kenevir, gıda ürünlerine alternatif olabilecek özellik göstermektedir. İçerdiği yoğun selüloz bu anlamda avantajdır. Kenevir lifinden elde edilecek biyo bozunur PLA polimerin farklı sektörlerde kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Ambalajdan tekstile, mutfak eşyasından elektroniğe kadar alternatif son kullanım alanları ön plana çıkmaktadır.
2.Yapısal kompozitler: Kompozit malzemelerin üretimi için doğal selülozik kaynakların kullanımı zorunlu bir ihtiyaç olarak görülmektedir. Kenevir lifinin farklı kısımlarından elde edilen ara maddeler kompozit yapımında kullanılabilir niteliktedir.
3.İleri kompozit malzemeler: Otomotiv, havacılık ve uzay sanayi ve savunma sanayi gibi sektörlerde hafif malzeme ihtiyacı bulunmaktadır. Kenevir ve keten lifi, PP matrislerle birlikte bu kompozit malzemelerin üretiminde hammadde niteliği göstermektedir. Kenevirin lif boyu ve kalitesinin ön plana çıktığı bu ürünlerde sürdürülebilir bir şekilde bu kalitedeki hammaddeye erişmek en büyük dar boğaz oluşturmaktadır. Türkiye’de gelişen bir sektör olan malzeme için daha fazla kenevir ekiminin motive edilmesi kritik bir öneme sahiptir.
4.Takviye edici gıdalar: Tüm Dünya’da hızla gelişen ve ürün çeşitliliği artan bir sektördür. Kenevir yağı ve türev ürünleri bu alan için büyük potansiyeldir. Kenevirin yaprağından ve tohumundan elde edilen hammadde ile farklı ürünler geliştirilebilecektir.
5.Kozmetik: Takviye edici gıda gibi hızla pazarı artan bir sektördür. Kenevir yağının özellikle cilt üzerindeki olumlu etkisinin kozmetik ürünlere yansıması ve farklı karışımlarla buluşarak ürünleşmesi önemli katma değer yaratabilecektir. Bu noktada kenevirin tohumu ve yaprağı ön plana çıkmaktadır.
6.Sağlık ürünleri: İlaç sanayi için hammadde özelliği taşıyan CBD için Ar-GE odağında çalışma yapabilme olanağı bulunmaktadır. Dünya’nın birçok ülkesinde yasal olarak kullanılabilen CBD ülkemiz için henüz serbest kullanım özelliğine sahip değildir. Ancak konu üzerinde Ar-GE çalışmaları yürütülmektedir.
7.Diğer: Sayılan bu 6 temel katma değerli alan dışında kağıt, pelet ve inşaat da potansiyel kullanım alanları arasındadır. Kenevir tarımından kalan atığın değerlendirildiği bu sektörler (pelet-inşaat), kenevirin karbon ayak izinin düşürülmesi ve yeşil enerji-bina kavramlarının desteklenmesi için önemlidir.
Bu sektörler hali hazırda bilinen ve ürün geliştirme yapılmaya çalışılan alanlardır.
24 özel sektör kuruluşu, 5 Üniversite, TÜBİTAK MAM Döngüsel Ekonomi ve Kaynak Verimliliği Araştırma Grubu ve 4 Teknoloji Transfer Ofisi yukarıda sıralanan ürünlerden daha katma değerlisini üretmek, bir tedarik zinciri kurabilmek, çiftçiyi kenevir tarımına teşvik etmek, tarımın sürekliliğini sağlamak ve kenevir ile ilgili yasal düzenlemelerin yapılması için model önerebilmek için bir araya geldi.
Kenevirden katma değerli ürünleri geliştirmek için TÜBİTAK SAYEM 1801 çağrısına başvuru yapabilmek için bir araya gelen bu 34 kurum ve kuruluş, 80’den fazla araştırmacı özellikle aşağıdaki ürünlere odaklamıştır.
1.PLA polimerinin geliştirilmesi ve konvansiyonel tekstil, halı, dokusuz yüzey, teknik tekstiller, elektronik, savunma sanayi ve otomotiv sektörlerinde kullanılması önemli çıktılardan biri olacaktır. Bu beklenti modifiye edilmiş ve özellikleri geliştirilmiş PLA’ın eldesini zorunlu kılmaktadır. Konsorsiyumun en önemli amaçlarından biri de gıda dışı kaynaklardan bu PLA’yı çevreci olarak geliştirmek ve amaca uygun modifiye etmek olacaktır. Örneğin, PLA polimeri tekstil için ipliğe dönüştürülecek, bu iplikten dokuma, örgü kumaş tasarlanarak denim ve non-denim giysi üretimi yapılacaktır. Dolayısıyla hammaddesi kenevir olan sentetik iplik ile kaynağı kenevir olan doğal iplik ilk defa bir giyside buluşacaktır. Kenevirin dokusuz yüzey olarak farklı sektörlerde kullanımı çok inovatif bir çıktı olacaktır. Ya da kenevirden elde edilen PLA’nın elektronik sektöründe televizyon parçası veya otomotiv yedek parçası olması orijinal değer yaratacaktır.
2.Kenevir lifinin ve atıklarının otomotiv sektörü için kompozit hammaddesi olarak kullanım olanakları araştırılacaktır.
3.Kenevir yağı ve hidrosolleri çeşitli endüstriyel kimyasalların üretilmesi, takviye edici gıda eldesi, kozmetik sektörü ve medikal tekstil alanında katma değere dönüştürülecektir. Keneviri tohumundan ve yaprağından çeşitli metotlarla elde edilecek etken madde, endüstriyel kimyasalların üretilmesi, takviye edici gıda eldesi, kozmetik sektörü ve medikal tekstil geliştirmek için kullanılacaktır. Giysi olarak kullandığımız kumaşların kenevir esaslı yumuşatıcılar ile proses edilmesi ve yumuşatılması yenilikçi ve çevreci olacaktır. Kenevirin şifa özelliklerini kozmetik sektöründe kullanmak önemli katma değer yaratacaktır.
4.Kenevir yağı geliştirilirken ortaya çıkan atık maddeler vegan süt eldesi için hammadde olarak değerlendirilecektir.
5.Kenevirden elde edilen PLA biyopolimeri ve kenevir yağı reçeteleri kullanılarak medikal tekstil sektöründe kullanılabilecek yara örtüleri geliştirilecektir.
Bu 4 madde altında geliştirilecek onlarca son ürün ilgili sektörlere yeni bir bakış açısı getirecek, kenevir için de farklı bir motivasyon doğuracaktır. Ülkemizin hem bu motivasyona hem de daha büyük arazilerde kenevir ekimine ihtiyacı bulunmaktadır. Çiftçinin kenevir ekmesindeki motivasyonu artıracak en önemli etken ürünün katma değere hızlı ve sorunsuz dönüşebilme garantisi olacaktır. Bu konsorsiyum ortaya çıkardığı katma değerle, çiftçi için önemli bir alıcı pozisyonuna geçecektir. Konsorsiyum bünyesinde çeşitli büyüklüklerde ve ölçeklerde firmalar bulunmaktadır. İçerdiği start-up’ların büyümesi, büyük şirketlerin de yeni spin-off’lar doğurması ülke girişimcilik ekosistemi için önemli bir çıktı olacaktır. TÜBİTAM MAM Döngüsel Ekonomi ve Kaynak Verimliliği Araştırma Grubunun konsorsiyum içindeki bulunuşu sürdürülebilirlik hedeflerinin ölçümü ve takibi için önemli olacaktır. TÜBİTAK SAYEM 1801 Sanayinin Yeşil Dönüşümü için 10 farklı projeyi tek çatı altında birleştiren konsorsiyum, Prof.Dr.Onur Balcı ve Prof.Dr.Cem Güneşoğlu moderatörlüğünde sürece hazırlanmaktadır. Tamamı ulusal sermayeli firmaların ve yerel araştırmacıların oluşturduğu bu konsorsiyum, yerli kenevirden elde edilen değer zinciri ile ürün geliştirecek ve piyasaya çıktı olarak sunacak, markalar oluşturacak ve ihracat yapacaktır. Kenevirin lifinden, tohumuna ve atığına tüm kısımları ürüne dönüşecektir. Bu durum da karbon ayak izi ve geliştirilecek ürünlerin yaşam döngüleri için büyük avantaj olacaktır. Dolayısıyla proje ülkemizin karbon nötr üretim stratejisine ve Avrupa Yeşil Mutabakatına uyumuna da hizmet edecektir.
