Son yıllarda yoğun Türk yatırımı çeken Suriye, geçen yıl baş gösteren iç sorunları nedeniyle Türkiye ile ilişkilerinde kırılma yaşıyor. 2000’li yıllardan itibaren bu bölgeye gerçekleşen Türk yatırımları, iç ayaklanma ve çatışmaya varan olaylar nedeniyle ya tümüyle kapandı ya da Türk unsurları geri çekildi. Türkiye’nin Suriye yönetimine dönük politikası nedeniyle iki ülke arasındaki siyasi ve ekonomik ilişkiler durma noktasına gelirken, tekstil, inşaat, çimento gibi birçok alandaki yatırımların da geleceği belirsiz bir hal aldı. Birçok firma sahibi bile kendi tesislerine gidemez konuma geldi. 800 km’lik uzunluğuyla Türkiye’nin en uzun sınırını oluşturan Suriye’de yaşananlar Türk tekstil sektörünün Ortadoğu pazarına açılışını da olumsuz etkiliyor. 20 milyona yakın nüfusuyla Suriye, kaderini arayan bir ülke izlenimi veriyor.
İki yıl önce neredeyse tüm sınırların kaldırıldığı ‘kardeş’ ülke konumuna gelinen Suriye ile Türkiye, 10 yıllık süreçte siyasal ve ekonomik ilişkilerini oldukça yoğunlaştırmıştı. Maliyet ve enerji avantajları nedeniyle birçok Türk bu bölgeye yatırımlar gerçekleştirdi. Resmi rakamlar Türklerin bu bölgeye 1 milyar Dolarlık yatırım yaptığını gösteriyor. Hafız Esad’dan sonra Beşir Esad’ın iktidara gelmesi ile Suriye’de sivilleşme-demokratikleşme sürecinde Türkiye partner olarak öne çıkmıştı. 2000’li yılların başında 750 milyon Dolar olan iki ülke arasındaki ticaretin boyutları 2 milyar Dolar seviyelerine ulaştı. Bu dönemde hedef 2012 yılında 5 milyar Dolarlık ticari hacminin oluşturulmasıydı. 2004 yılında Türkiye ve Suriye arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması ile gümrük vergilerinin 12 yıllık bir süreç içinde aşamalı olarak sıfırlanması öngörülüyordu. 2004 yılında Suriye’nin ikinci el makine ithalatına izin vermesiyle Türkiye’nin Suriye makine satışında artış yaşandı. Toplam makine ithalatının yüzde 50’sini Türkiye’den karşılayan Suriye daha çok, yüksek tarım makinaları, gıda işleme ve paketleme makinaları, tekstil makinaları, pompa ve kompresörler, iş makinaları ve takım tezgahlarını talep etti.
Ancak, ‘Arap Baharı’nın Suriye’yi etkilemesi ve Esat yönetiminin Suriye’de muhaliflere karşı askeri güç kullanarak baskıyı arttırması ile ilişkilerde derin bir yarılma yaşandı. Aralık 2011’de Gaziantep Başkonsolosluğunu geri çeken Suriye’den sonra, Türkiye’nin de Suriye Büyükelçiliğini kapatmaya hazırlandığı şu günlerde, iki ülke arasında ekonomik ilişkilerde derin darbe aldı. Bu bölgede yatırımı bulunan Türkler, ya fabrikalarını geçici olarak kapatmak zorunda kaldı, ya da tümüyle bu bölgeden çıktı. İki ülke arasında geçişlerin sıkıntılı olması nedeniyle birçok yatırımcı kendi fabrikalarına da gidemez oldu.
Özellikle günübirlik sınır ticaretine sahne olan Hatay, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa ve Kilis bu gerginlikten olumsuz yönde etkilendi. Türk yatırımcılar, belirsizliğin en kısa sürede sona erdirilerek tekrar çalışmaların başlaması için açıklamalarda bulunuyor. Hatırlanacağı üzere Suriye 25 Eylül 2011 tarihinde Türkiye’den ithalatı durdurma kararı almıştı. Bu kararla birlikte, Türkiye’den Suriye’ye gerçekleştirilen 1 milyar 152 milyon Dolarlık ihracat sıfırlanmış oldu. Türkiye Suriye’ye yoğun olarak; bitkisel yağ, plastik eşya, ev tekstili, sentetik iplik, elyaf, halı gibi ürünler ihraç ediyordu. Suriye hükümetinin ‘Gümrük vergisi yüzde 5’i geçen ürünlere ithalat yasağı’ kararı tüm ürün kalemlerini etkilemiş oldu.
Sınır Şehirler Derin Darbe Aldı
Gaziantep Sanayi Odası Başkanı Adil Konukoğlu, Halep ve çevresinde yatırımları bulunan 15 Türk firmasının üretimlerini durdurduğunu ve Türklerin Türkiye’ye dönüş yaptığını dile getirdi. Konukoğlu, orada yaşananların insani açıdan acı verici bir noktaya geldiğini belirterek, sözlerini şöyle sürdürdü; “Suriye’ye ihracatımız 120 milyon Dolar civarındaydı. İplik, plastik pencere, televizyon üretim tesisleri şeklinde yatırımları olan firmalar vardı. Ancak hepsi kapatmak zorunda kaldı. Gaziantep’e her ay ticaret için 65 bin kadar insan geliyordu. Yıllık ticaretimiz 200 milyon Dolar seviyesine çıkmıştı. Ancak şimdi, hepsi durdu. Artık, ne bizden Suriye’ye, ne de oradan buraya gelen var.”
Hatay Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Hikmet Çinçin de yaptığı açıklamada, Suriye’de 5-6 tane Hatay merkezli firmanın tesise sahip olduğunu hatırlattı. Bu firmaların tümünün üretimini durdurduğunu söyleyen Çinçin, tekstil, plastik boru ve tarım ilacı alanındaki yatırımlarda yaşanan bu zararın yanı sıra, günübirlik ticari alışverişin durmasıyla da büyük bir zarar oluştuğunu kaydetti. Çinçin; “Suriyeliler’in Hatay’a yaptıkları günübirlik ziyaretler, yıllık 500-600 milyon Dolarlık ticarete denk geliyordu. İki ülke arasındaki toplam ticaret 2 milyar Dolar civarındaydı. Ayrıca, Suriye, 10-12 milyar Dolarlık Ortadoğu pazarına açıldığımız bir geçiş noktasıydı. Son aylarda birçok ikili anlaşma iptal oldu” dedi.
Fabrikamıza Gidemiyoruz
Suriye’de tekstil yatırımı olan iki önemli firma Hateks ve Akteks. Hatay kökenli Hateks’in (Hatay Tekstil İşletmeleri) Halep’te bir tesisi bulunuyor. Hateks Ceo’su Abud Abdo, yaklaşık 6-7 aydır bu fabrikaya gidemediklerini dile getirdi. Abdo; Can güvenliği olmadığı belirtiliyor. Diğer yandan orada üretimimiz devam ediyor. İşleri Suriyeli ortağımız yürütüyor. Halep’te bulunan 10 kadar Türk çalışanımız ise Türkiye’ye dönüş yaptı” dedi.
Hateks Aldawlia Ltd adıyla Halep Organize Sanayi Bölgesinde 7 milyon 500 bin Dolar yatırımla kurulan firma, 2010 yılında faaliyete başlamıştı. Havlu, bornoz ve havlu yan ürünleri imal eden firmanın hisselerinin yüzde 88.5’i Hateks A.Ş.’nin elinde bulunuyor.
AKTEKS Suriye Pazarında Büyüyordu
Gaziantep merkezli Akteks firması da Halep’deki fabrikasında üretimin sürdüğünü açıkladı. Akteks yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Mutafoğlu, genel olarak bölgedeki birçok Türk yatırımının durumunun kötüleştiğinin altını çizdi.
Akrilik iplik ve BCF üretiminde 1984 yılından bu yana yer alan Akteks, Gaziantep bölgesindeki gelişiminden sonra Suriye’de yatırım sürecini başlattı. Bölgenin tanınmış ailelerinden Mutafoğullarının bir yatırımı olan Akteks, 2002 yılında Halep’te ilk yatırımını gerçekleştirdi. Firma, Suriye’deki ilk yabancı ve ilk Türk yatırımı unvanını sahip oldu. Suriye’deki yatırımları Şeh Nacar ve Der Cemal bölgelerinde bulunan Akteks’in 80 bin metrekarelik kapalı alana, 15 bin metrekarelik açık alana sahip tesisinde 200 çalışanı mevcut. Tesiste, akrilik iplik, şönil, fantezi ve BCF üretimi gerçekleştiriliyor. Firmanın Suriye’deki günlük üretim kapasitesi akrilikte 25 ton, BCF’de ise 10 ton olarak belirtiliyor.
Akteks, Türkiye’deki yatırımlarına devam ederken Suriye pazarında da varlığını güçlendirdi. 2002 yılında Halep’te triko iplik yatırımı yapan firma, 2005 yılında yanan fabrikasını yenileyerek hem çalışan sayısını hem de üretim kapasitesini arttırarak açtı. Firma, Suriye’deki üretiminin yüzde 75-80’inin Suriye iç pazarına, geri kalanını ise Ortadoğu ve Arap ülkelerine satıyor.
Tekstil dışında da önemli yatırımları kendine çeken bölgede yer alan Rönesans İnşaat’ın 180 milyon Dolarlık alışveriş projesi durmuş bulunuyor. Suriye’de iki çimento fabrikası (Rakka ve Al Hasekeh bölgelerinde) bulunan Güriş Holding, 280 milyon Euro’luk bir çimento yatırımı daha gerçekleştirmişti. Ancak gelişen olaylardan sonra firma buradaki üretimlerini durdurdu ve yatırımlarına ara verdi. Holding yaptığı açıklamada zararlarının 50 milyon Euro civarında olduğunu açıkladı.
